خانه نجوم
جاذبه چیست؟
جاذبه نیرویی است که تمام اشیا و موجودات روی زمین را به سمت زمین جذب می‌کند این نیرو اشیای مسطح کره را نگه داشته و از شناور شدن آنها در فضا جلوگیری می‌کند جاذبه به اشیا و نیز بدن ما وزن می‌دهد. با دور شدن از زمین نیز نیروی جاذبه کاهش می‌یابد؛ اما آیا می‌توان گفت که جاذبه در فضا صفر است و به همین علت فضانوردان احساس بی وزنی می‌کنند؟ پاسخ منفی است.
جاذبه در فضا وجود دارد که اگر غیر از این بود ایستگاه فضایی بین المللی به دور زمین نمی‌چرخید و در فضا رها می‌شد. ایستگاه فضایی به دور زمین می‌چرخد چرا که وابسته به جاذبه زمین است اما قدرت جاذبه زمین در آن ارتفاع حدود ۱۱ درصد کمتر از جاذبه سطح زمین است.
برای درک بهتر این موضوع نردبانی را تصور کنید که ارتفاع آن به ماهواره‌های ایستگاه فضایی می‌رسد. اگر در بالای این نردبان قرار بگیرید وزن شما ۱۱ درصد کمتر میشود؛ یعنی کسی که بر روی سطح زمین ۴۵ کیلوگرم باشد، در بالای نردبان ۴۰ کیلوگرم وزن خواهد داشت.
دلیل بی وزنی در فضا چیست؟
تا اینجا متوجه شدیم که درفضا نیز جاذبه وجود دارد ولی با شدت کمتری. دوباره همان داستان نردبان را در نظر بگیرید. اگر شما بر روی نردبان ایستاده باشید، احساس بی وزنی نمی‌کنید چون نردبان شما را به سمت بالا هُل می‌دهد و از افتادن شما جلوگیری می‌کند. ولی اگر از بالای نردبان به پایین بپرید، در این حالت احساس بی وزنی می‌کنید البته تا زمانی که به زمین برسید. درست مانند سقوط آزاد.
به همین دلیل است که فضانوردان احساس بی وزنی می‌کنند، چون فضاپیمایی که درون آن هستند همواره در حال سقوط است.
قطعاً اکنون این سؤال در ذهن شما پدید آمده است که اگر فضاپیما همواره در حال سقوط است پس چرا با زمین برخورد نمی‌کند و برروی زمین سقوط نمی‌کند؟
دلیل سقوط نکردن آنها این است که فضاپیماها با سرعت بسیار زیاد در حرکت به دور زمین در یک مسیر خمیده هستند. اگر زمین یک خط مستقیم و صاف بود و حالت کروی نداشت، قطعاً فضاپیماها و شاتل‌های فضایی بر روی زمین سقوط می‌کردند.
اما در این حالت زمین با جرم عظیمی که دارد فضاپیما و فضانوردان درون آن را به سمت خود می‌کشد، ولی در اثر حرکت دایره‌ای که فضاپیما دارد، نیروی دیگری به آن وارد میشود که اندازه آن برابر نیروی گرانش وارده از زمین است ولی جهت آن برعکس نیروی گرانش است که به آن نیروی گریز از مرکز گفته میشود و در این حالت برآیند نیروهای وارده به فضاپیما و فضانوردان درون آن برابر صفر خواهد بود و سقوط فضاپیما اتفاق نمی‌افتد و هم چنین فضانوردان درون آن احساس بی وزنی می‌کنند.
زندگی فضانوردان در حالت بی وزنی چگونه است؟
عامل بی‌وزنی زندگی فضانورد را دچار اشکال می‌کند. اگر وی تصمیم به حرکت بگیرد پایش از روی زمین بلند شده و شناور خواهد ماند چنانچه مایعی را درون ظرف بریزد از کناره آن خواهد ریخت، ابزارها و سایر وسایل در فضا غوطه‌ور می‌مانند، چند هفته در بی‌وزنی بر چگونگی کارکرد اندام بدن تأثیر می‌گذارد. فضانوردان برای زندگی در شرایط بی‌وزنی دارای وسایل مخصوصی هستند.
در این کلیپ می توانید با یکی از مشکلات فضانوردان آشنا شوید:
منبع: دایره‌المعارف کودکان و نوجوانان جلد دوم انتشارات پیام آزادی سال ۱۳۸۱
گرد آوری: فاطمه سادات فاضلی
نیروی گریز از مرکز وجود ندارد. نیروی مرکزگرا فقط داریم که در این مثال همون نیروی وزن هست. اینرسی منجر به معلق بودن فضانورد میشود.