خانه نجوم
آسمان نماهای ابتدایی
آسمان نماهای خیرکنندۀ امروزی نتیجۀ تحول تاریخی آسمان نماهای ابتدایی‌اند که از قرن‌ها پیش ساخته شده‌اند.
- اِراتُوستِن، اخترشناس یونانی در حدود سال ۲۵۰ پیش از میلاد، نخستین کسی بود که مدلی از آسمان نما را ساخته است. این ابزار و ابزارهای مشابه به ذات الحَلق معروف شدند.
- ارشمیدس، ریاضیدان و کاشف یونانی، ذات الحَلقی ساخت که حرکت آن با نیروی آب بود.
- مدل دیگری از آسمان نماهای قدیمی که نخستین بار در دهۀ ۱۷۰۰ میلادی ساخته شده به اُرِری معروف است. اُرِری ها همان کره‌های سماوی هستند؛ کره‌ای که موقعیت ستاره‌ها و صورت‌های فلکی روی آن کشیده شده، به طوری که می‌توان از بیرون کرۀ آسمان آن را دید.
- نخستین تالار آسمان نما را شاید آندریاس بوش در سال ۱۶۵۷ ساخته باشد. او کرۀ بزرگی را ساخت که دوازده نفر می‌توانستند به داخل آن بروند. به بازدید کنندگان احساسی از تماشای آسمان کاملاً صاف دست می‌داد که سیارات در آن جابهجا می‌شوند.
- اخترشناسان تا سدۀ بیستم کره‌های مشابهی را ساختند. والاس اِتوود از فرهنگستان علوم شیکاگو آخرین نمونه از این کره‌های بزرگ را به قطر ۴.۵ متر ساخت که از نیروی الکتریکی استفاده می‌کرد. این کرۀ بزرگ را هنوز می‌توان در فرهنگستان علوم شیکاگو دید.
آسمان نماهای امروزی
برای بیشتر ما واژۀ «آسمان نما» تصور ساختمانی گنبدی را به همراه می‌آورد که پروژکتوری دمبل مانند در مرکز تالار آن مثل یک «حشرۀ» غول پیکر قرار گرفته است. آسمان نما با چنین تعریفی از اوایل قرن بیستم ساخته شد.
- ماکس ولف از رصدخانه هایددلبرگ و والتر باورزفِلد از کارخانۀ کارل زایس در شهر ینای آلمان نخستین افرادی بودند که به طراحی پروژکتور آسمان نما پرداختند.
- باورزفلد در سال ۱۹۱۹ می‌نویسد کرۀ بزرگی باید ثابت باشد، سقف سفید درونی آن پردۀ نمایش تصویر ستاره‌هایی است که از پروژکتورهای کوچک بسیاری در مرکز کره ایجاد می‌شوند.
- در اوت سال ۱۹۲۳ باورزفلد نمایش آزمایشی نخستین آسمان نمای زایس را بانام «زایس ۱» در گنبد گچی موقتی بر بام کارخانۀ زایس آغاز کرد. در این نمایش جزئیات خیره‌کننده‌ای از ستاره‌ها، خورشید، ماه و سیارات، آن‌طور که به‌طور طبیعی از مونیخ دیده می‌شود، نشان داده شد.
- دو ماه بعد این پروژکتور در دویچه موزئوم نصب شد. نخستین نمایش عمومی در ۲۱ اکتبر ۱۹۲۳ انجام شد. این نمایش آن‌قدر برای مردم شگفت‌آور بود که نام آن آسمان‌نما را «شگفتی ینا» گذاشته بودند.
- نخستین نمونۀ آسمان‌نماهای امروزی که در ایالات‌متحده ساخته‌شده، آسمان نمای آدلِر در شیکاگو بود که وقتی در سال ۱۹۳۰ ساخته شد فقط پنج آسمان‌نما مانند آن در جهان وجود داشت.
- در سال ۱۹۴۷ آرم‌اند اسپیتز، منجم آماتوری از اهالی فیلادلفیای آمریکا، پروژکتور کوچک‌تر، ساده‌تر و کم‌هزینه‌تری برای آسمان‌نماها ساخت. با ابتکار او موزه‌ها، کتابخانه‌های کوچک‌تر و حتی مدارس نیز می‌توانستند یک آسمان‌نما داشته باشند.
برگرفته از کتاب اخترشناسی
انتشارات علمی و فرهنگی
